Αυξητική ορμόνη: το απαγορευμένο νέκταρ;

Νέες φωτιές, όπως το συνηθίζει άλλωστε, έβαλε ο Μαρκ Κιούμπαν στους αθλητιατρικούς κόλπους του NBA, με την πρόσφατη δήλωσή του ότι η αυξητική ορμόνη θα μπορούσε να βοηθήσει στο να διευκολύνει την ταχύτερη επιστροφή τραυματισμένων αθλητών στα παρκέ. Ο ιδιόρρυθμος ιδιοκτήτης των Ντάλας Μάβερικς επικαλέστηκε την έλλειψη σχετικών ερευνών, την ανάγκη για γρήγορη αποκατάσταση των σταρ της λίγκας, και το κοινωνικό στίγμα που συνοδεύει τη χρήση της αυξητικής ορμόνης. Πόσο δίκιο όμως έχει ο Κιούμπαν και πόσο κοντά ή μακριά βρισκόμαστε από την πιθανή ελεύθερη χρήση μιας ορμόνης που μέχρι τώρα ελέγχεται στα αντι-ντόπινγκ τεστ;

Το υπόβαθρο

Η λογική του Κιούμπαν, ως ενός ιδιοκτήτη ομάδας-εταιρείας σε ένα καθαρά εμπορικό πρωτάθλημα βγάζει σίγουρα νόημα. Υπάρχουν όντως μεγάλα οφέλη για μια ομάδα (την απόδοση, τον κόσμο, τα εισιτήρια, τις κάθε λογής πωλήσεις) από το να επιστρέψει ένας από τους αστέρες της ταχύτερα στην ενεργό δράση. Η χειρουργική και φυσικοθεραπευτική αποκατάσταση έχει σίγουρα βελτιωθεί περισσότερο από ποτέ στο παρελθόν, αλλά και πάλι ποιος μπορεί να πείσει τους Λέικερς ότι δεν τους έλλειψε ο Κόμπι, τους Σέλτικς ότι δεν ήταν άλλη ομάδα χωρίς τον Ρόντο, τους Μπουλς ότι δεν διεκδικούσαν τίποτα χωρίς τον Ρόουζ, ή τους Μάβερικς ότι δε θα έβλεπαν αλλιώς την περσινή τους σεζόν με τον Νοβίτσκι;

Έτσι ο Κιούμπαν έθεσε ένα καλό θέμα στους υπευθύνους των ομάδων και της λίγκας. Απλό οικονομικό θέμα: αν υπάρχει τρόπος να ελαχιστοποιήσουμε τη ζημιά και να αυξήσουμε το κέρδος, ας το κάνουμε. Οι ιατρικές συνέπειες ποτέ δεν ήταν δική τους δουλειά άλλωστε.

 

Η ιατρική σκοπιά

Η αυξητική ορμόνη θεραπευτικά χρησιμοποιείται μόνο σε λίγες συγκεκριμένες περιπτώσεις και η χρήση της πρέπει να συνοδεύεται από τακτικούς ελέγχους λόγω της συχνότητας και της σοβαρότητας πιθανών ανεπιθύμητων ενεργειών. Η ορμόνη χρησιμοποιείται ως θεραπεία υποκατάστασης σε άτομα με ανεπάρκεια, συνήθως λόγω όγκου, με οφέλη τη μείωση του λίπους, την αύξηση της πυκνότητας των οστών, το βελτιωμένο λιπιδικό προφίλ και κατ’επέκταση τη μείωση του κινδύνου καρδιαγγειακής νόσου. Επιπλέον, η αυξητική ορμόνη είναι εγκεκριμένη για να χρησιμοποιείται σε σύνδρομα που συνοδεύονται από ασυνήθιστα κοντό ύψος και ανεπαρκή ανάπτυξη, καθώς και σε μια ανασυνδυασμένη μορφή της για να διατηρεί τη μυϊκή μάζα στους χρόνιους ασθενείς με AIDS.

Ωστόσο, αρκετοί γιατροί εξακολουθούν να χορηγούν αυξητική ορμόνη για άλλες χρήσεις, πιο συχνά για τη βελτίωση της καχεξίας που συνοδεύει την τρίτη ηλικία, ενώ αρκετές πειραματικές χρήσεις δοκιμάζονται ανά τον κόσμο. Δεδομένες ανεπιθύμητες ενέργειες της χρήσης αυξητικής ορμόνης περιλαμβάνουν πόνο στις αρθρώσεις, σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα, αυξημένο κίνδυνο για διαβήτη, και υπόνοια κινδύνου για καρκίνο. Χρόνια χρήση αυξητικής ορμόνης, μάλιστα, μπορεί να οδηγήσει μέχρι και σε συμπτώματα που προσομοιάζουν τη μεγαλακρία (γιγαντισμό).

Ως μία από τις πειραματικές της χρήσεις θα πρέπει να χαρακτηριστεί και η πιθανή χρήση της που προτείνει ο Κιούμπαν στην αποκτάσταση των τραυματισμών. Υπάρχουν υποθέσεις που υποστηρίζουν ότι η αυξητική ορμόνη ενισχύει την αποκατάσταση και διατροφή των μυών καθώς και την πρωτεϊνική τους σύνθεση. Επιπλέον, άλλες μελέτες έχουν υποθέσει ότι η ορμόνη «χτίζει» συνεκτικό ιστό στους μυς, παράγοντας έτσι αντίσταση στους τραυματισμούς ή ταχύτερη επανασύνθεση των τραυματισμένων μυών. Βέβαια, τα στοιχεία δεν είναι αρκετά για να δικαιολογήσουν χρήση της, και ο Κιούμπαν (που ζητά περισσότερες μελέτες στο θέμα) έχει σ’αυτό δίκιο.

Η αθλητική χρήση

Τελικά, όμως, μπορεί η αυξητική ορμόνη να ενισχύσει την αθλητική απόδοση; Οι μελέτες για χρόνια παρέμειναν αντικρουόμενες με πολλές δημοσιευμένες ανασκοπήσεις να μην μπορούν να καταλήξουν σε συμπέρασμα. Έρευνες της τελευταίες πενταετίας υποστηρίζουν ότι μπορεί. Επιπλέον, σε ποσότητες ελαφρώς ανώτερες των φυσιολογικών δεν είναι καν όσο επικίνδυνη όσο οι διεθνείς επιτροπές υποστηρίζουν. Ακόμα, όμως, δεν είναι ξεκάθαρο. Σε κλινικές μελέτες διστάζουν να δώσουν ποσότητες κατάχρησης που χρησιμοποιούν οι αθλητές, ενώ τα δείγματα είναι μικρά για να ανιχνευθούν πάντα ανεπιθύμητες ενέργειες. Έτσι, μια κλινική μελέτη που χρηματοδότησε η WADA (World Anti-Doping Agency) το 2010 πέρασε χωρίς καταληκτικά συμπεράσματα.

Καθώς, όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, η χρήση αυξητικής ορμόνης συνιστάται από κάποιους κατά την τρίτη ηλικία, δε αποτελεί έκπληξη ότι ορισμένοι οργανισμοί κυκλοφόρησαν και συμπληρώματα διατροφής που διαφημίζουν ότι απελευθερώνουν ποσότητες αυξητικής ορμόνης (όχι την ίδια την ορμόνη, όμως, μιας και η κυκλοφορία της ελέγχεται ως φαρμακευτική ουσία). Πώς καλείται λοιπόν τελικά η αθλητική κοινότητα να αντιδράσει σε μία ουσία που γίνεται όλο και περισσότερο κομμάτι της καθημερινότητάς μας; Παραδείγματα από το παρελθόν υποδεικνύουν ότι το γεγονός ότι στη θεωρία μπορεί να χορηγηθεί μόνο με ιατρική συνταγή δεν είναι αρκετό.

Το παρελθόν

Ο αθλητισμός απήλαυσε σχεδόν 30 χρόνια αμνηστίας στην κατάχρηση της αυξητικής ορμόνης και πολλοί σήμερα πιστεύουν ότι στη χρήση της αποδίδονται πολλές εντυπωσιακές επιτυχίες του παρελθόντος συμπεριλαμβανομένων μεταλλίων σε Ολυμπιακούς Αγώνες. Πρόσφατα, πριν από 4 χρόνια, οι διεθνείς επιτροπές δήλωσαν ότι μπορούν πλέον να την ανιχνεύσουν στα τεστ αντι-ντόπινγκ. Για αρκετό καιρό, όμως, ο ανέκδοτος λόγος στους αθλητικούς κύκλους υποστήριζε ότι αυτή ήταν απλώς μια απειλή και όχι η αλήθεια! Και μάλιστα, στις δοσολογίες που παραμένει μη ανιχνεύσιμη τα οφέλη της μπορούν να υπερκεράσουν τα ρίσκα. Σε παθολογικές καταστάσεις η αυξητική ορμόνη μπορεί να οδηγήσει σε ανάκτηση της μυϊκής μάζας και βελτίωση της αναλογίας του κοιλιακού λίπους.

Τις ιατρικές της αυτές χρήσεις είναι που προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν για χρόνια αθλητές, ιδίως του στίβου και οι εξομολογήσεις Ολυμπιονικών όπως οι Μπεν Τζόνσον, Κέλι Ουάιτ, Τιμ Μοντγκόμερι, Μάριον Τζόουνς, Ντουέιν Τσέιμπερς είναι μόνο μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα. Ανώνυμη έρευνα του 2011 βρήκε ότι 12% από τους αρσιβαρίστες χρησιμοποιεί τακτικά αυξητική ορμόνη. Ακόμη πιο σημαντικό, το Mitchell Report του 2007 (ανεξάρτητη μελέτη στις αμερικάνικες επαγγελματικές λίγκες του μπέιζμπολ για την παράνομη χρήση ουσιών) έδειξε ότι 86 αθλητές είχαν χρησιμοποιήσει αυξητική ορμόνη πιστεύοντας ότι θα τους βοηθούσε σε ταχύτερη αποκατάσταση από τραυματισμούς. Και, βέβαια, τις ιστορίες από τα παρασκήνια ακόμα και του ελληνικού αθλητισμού (και του μπάσκετ) που αρκετές τους έχουν φτάσει στα όρια του αστικού μύθου, τις έχουμε ακούσει όλοι.

Η ηθική

Είναι οι τεράστιες αυτές επιτυχίες του παρελθόντος, ενώ η αυξητική ορμόνη δεν ήταν ανιχνεύσιμη, που πέρασαν το μήνυμα: η ανταμοιβή είναι τόσο μεγάλη που οι αθλητές μπορούν να ρισκάρουν την υγεία τους αν πιστεύουν ότι μπορούν να κλέψουν, να κερδίσουν και να μην κατηγορηθούν για τίποτα. Το ιστορικό αυτό μας πείθει ότι δεν υπάρχει και άδικα ένα κοινωνικό στίγμα γύρω από την αθλητική χρήση της ορμόνης.

Η ανίχνευση της αυηξητικής ορμόνης παραμένει δύσκολη για έναν αριθμό λόγων: η εξωγενής και η ενδογενής ορμόνη είναι όμοιες, ο χρόνος ημίσειας ζωής της (πόσο παραμένει στον οργανισμό δηλαδή) είναι μικρός, ο μηχανισμός έκκρισής της είναι πολύπλοκος, και μόνο ένα μικρό ποσοστό αυτής φτάνει στα ούρα. Το τεστ που χρησιμοποιείται αυτήν τη στιγμή στον αθλητισμό εξερευνά τη διαφορά μεταξύ της ανασυνδυασμένης ορμόνης και της φυσικής. Το κύριο μειονέκτημά του είναι το μικρό χρονικό παράθυρο ανίχνευσης αυτής της διαφοράς (12-24 ώρες μετά την τελευταία δόση). Το νέο τεστ που πρόσφατα ξεκίνησε να εφαρμόζεται στηρίζεται στη διέγερση άλλων παραγόντων από την ορμόνη. Ενώ έχει μεγαλύτερο παράθυρο ανίχνευσης (1-2 εβδομάδες), είναι λιγότερο ειδικό (πιο πολλά ψευδώς θετικά αποτελέσματα δηλαδή).

Η ηθική σκοπιά του θέματος έχει και μερικές ακόμη υποστάσεις, όπως σε ποιον θα ήταν δυνητικά διαθέσιμη η ορμόνη (στους αστέρες ή σε όλους, σε επαγγελματίες ή και σε ερασιτέχνες, σε συγκεκριμένες χώρες ή σε όλες, από ποια ηλικία, πόσο ελεύθερη θα ήταν η διάθεσή της, ποιοι θα ήταν οι περιορισμοί, ηλικιακοί ή άλλοι), καθώς και η έκθεση αθλητών σε φάρμακα ελεγχόμενα για ανεπιθύμητες ενέργειες.

Η αλήθεια (;)

Κάθε αμφιλεγομενο ζήτημα μάλλον καταλήγει να ρωτά περισσότερες ερωτήσεις από αυτές στις οποίες απαντά επί της ουσίας. Ηθική, ιατρική, νόμοι, συμφέροντα, διαπλέκονται σε μια ιστορία ενός ακόμα αθλητικού απαγορευμένου καρπού. Με την αυξητική ορμόνη να είναι τόσο διαδομένη όσο διάφορες αναφορές υπονοούν, μήπως ο Κιούμπαν απλώς προωθεί τη νομιμοποίηση μιας ήδη εγκαθιδρυμένης κατάστασης; Ποιος θα διαφυλάξει, όμως, την υγεία των αθλητών; Και μήπως τελικά αυτό που προσπαθεί να προωθήσει ο Κιούμπαν, και κατ’επέκταση και άλλοι ιδιοκτήτες ομάδων του NBA είναι ένας έξυπνα διαφημισμένος εξεζητημένος τρόπος ντόπινγκ; Όπως και να’χει, η παρούσα ιατρική γνώση μπορεί με ασφάλεια να υποστηρίξει ότι η νομιμοποίηση της χρήσης της αυξητικής ορμόνης στον επαγγελματικό αθλητισμό δεν είναι κάτι που υπάρχει περίπτωση να συμβεί σύντομα.

Αντώνης Κουσούλης