Σύνδρομο Υπέρχρησης – Καταπόνησης

Το Σύνδρομο Υπέρχρησης-Καταπόνησης (Overuse Syndrome) έχει εξελιχθεί σε μια σιωπηρή επιδημία στους εφήβους. Αλλά πώς προκύπτει; Ποιοι είναι οι λόγοι εμφάνισής του και πώς αντιμετωπίζεται; Θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε αυτά τα ερωτήματα παρακάτω.

Τι είναι και πώς προκαλείται

Το εν λόγω σύνδρομο είναι μια διαταραχή όπου ένα συγκεκριμένο τμήμα του σώματος έχει υποστεί βλάβη λόγω επανειλημμένης υπερβολικής χρήσης του ή υποβολής του σε υπερβολικό στρες.

Το σύνδρομο Υπέρχρησης-Καταπόνησης σε ένα μέλος σώματος εμφανίζεται όταν αυτό το μέλος-τμήμα καλείται να εργαστεί σκληρότερα, να «τεντώσει» πιο πολύ, να προσκρούσει πιο άμεσα ή να λειτουργήσει με άλλο τρόπο σε μεγαλύτερο επίπεδο-βαθμό. Η κίνηση-ενέργεια μπορεί να είναι ασήμαντη, αλλά, όταν εμφανίζεται επανειλημμένα, η συνεχής τάση-πίεση μπορεί να προκαλέσει βλάβη.

Ο όρος σύνδρομο Υπέρχρησης-Καταπόνησης προσδιορίζει μια μεγάλη ομάδα καταστάσεων, που προκύπτουν από τη χρήση του σώματος με επαναλαμβανόμενο τρόπο, προκαλώντας τραυματισμό από το συσσωρευτικό στρες. Αυτές οι παθήσεις συχνά επικεντρώνονται σε μια άρθρωση και συνήθως επηρεάζουν τον μυ, το οστό, τον τένοντα ή τον αρθρικό θύλακα.

Μερικά συνηθισμένα παραδείγματα συνδρόμων κατάχρησης είναι τα εξής:
• Τενοντίτιδα
• Θυλακίτιδα
• Σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα
• Σύνδρομο επιγονατιδομηριαίου πόνου
• Σύνδρομο λαγονοκνημιαίας ταινίας – IT Band Syndrome
• Πελματιαία απονευρωσίτιδα
• Επαναλαμβανόμενος τραυματισμός λόγω πίεσης (stress)

Οι τραυματισμοί λόγω υπέρχρησης-κατάχρησης αναπτύσσονται σε 4 στάδια:

1. Πόνος στην πληγείσα περιοχή μετά από σωματική δραστηριότητα.

2. Πόνος κατά τη διάρκεια της σωματικής δραστηριότητας, χωρίς περιορισμό της απόδοσης.

3. Πόνος κατά τη διάρκεια της σωματικής δραστηριότητας, περιορίζοντας την απόδοση.

4. Χρόνιος, επίμονος πόνος, ακόμη και σε ηρεμία.

Ανεξάρτητα από το αν ο αθλητής είναι επαγγελματίας, ερασιτέχνης, Ολυμπιονίκης ή νεαρός αθλητής αναψυχής, ο αριθμός των αθλητικών τραυματισμών αυξάνεται – αλλά η κλιμάκωση των τραυματισμών στα παιδιά είναι η πιο ανησυχητική.

Οι τραυματισμοί που σχετίζονται με τον αθλητισμό στους εφήβους αυξάνονται τόσο πολύ ώστε να έχουν γίνει μια «σιωπηρή επιδημία». Όλο και περισσότεροι νέοι αθλητές συμμετέχουν σε αθλήματα όλο το χρόνο χωρίς εποχιακά διαλείμματα, γεγονός που οδηγεί σε αυξανόμενο αριθμό μυοσκελετικών τραυματισμών. Αυτό το φαινόμενο, γνωστό ως σύνδρομο κατάχρησης, περιλαμβάνει οξείες βλάβες στους μυς, τους τένοντες και τις πλάκες ανάπτυξης.

Φυσική εξέταση

Η εξέταση θα πρέπει να ξεκινά με τα βασικά στοιχεία της επισκόπησης, της ψηλάφησης και του παθητικού και ενεργητικού εύρους κίνησης. Πολύ συχνά υπάρχει ευαισθησία και κριγμός, επώδυνος ή ανώδυνος, κατά τη διάρκεια της εξέτασης του εύρους κίνησης. Το εμφανές ερύθημα («κοκκινίλα»), οίδημα και ανατομική διαταραχή αυξάνουν την πιθανότητα οξείας βλάβης ή λοίμωξης, καθώς και την παρουσία φλεγμονώδους νόσου.

Αιτιολογία

Ορισμένα στοιχεία υποδεικνύουν ότι το σύνδρομο κατάχρησης αντιπροσωπεύει το 50% όλων των παιδιατρικών αθλητικών τραυμάτων. Ο σημαντικότερος παράγοντας που οδηγεί σε σύνδρομο υπέρχρησης είναι η επαναλαμβανόμενη δραστηριότητα. Η υποκείμενη αιτία των τραυματισμών κατά την υπερβολική χρήση είναι oι επαναλαμβανόμενοι ιστικοί μικροτραυματισμοί, με την ανικανότητα του ιστού (δηλαδή της δομικής μονάδας του μυός) να συμβαδίζει με τον επαναλαμβανόμενο τραυματισμό.

Ένας τύπος τραυματισμού λόγω υπερβολικής χρήσης που είναι μοναδικός στα παιδιά, είναι ο τραυματισμός της πλάκας ανάπτυξης, μιας περιοχής αναπτυσσόμενων ιστών στην τελική περιοχή (μετάφυση) των μακρών οστών, οι οποίοι εξακολουθούν να ωριμάζουν (και να βοηθούν, εκτός άλλων, στο να ψηλώνει ένα νέο παιδί). Το τραύμα, που θα μπορούσε να προκαλέσει μικρής βαρύτητας κάκωση (διάστρεμμα χαμηλού βαθμού) σε ενήλικες, μπορεί να προκαλέσει κάταγμα αναπτυξιακής πλάκας σε ένα νέο άτομο και, ενδεχομένως, να παρεμβαίνει στην κανονική ανάπτυξη του οστού ενός παιδιού. Αυτοί οι τραυματισμοί στην πλάκα ανάπτυξης είναι ένας τύπος κατάγματος στρες, που συμβαίνει συχνά στο πόδι μετά από προπόνηση σε μπάσκετ ή τρέξιμο και, συνήθως, εκδηλώνονται με πόνο και ευαισθησία αλλά χωρίς οίδημα (πρήξιμο).

Τα αθλήματα που συνεπάγονται τη ρίψη συνήθως προκαλούν τραυματισμούς στον ώμο και τον αγκώνα, ενώ στα αθλήματα που περιλαμβάνουν πολλές ώρες τρεξίματος και άλματα (όπως το μπάσκετ), συχνά οι αθλητές φέρουν σε μεγάλη έκταση (τεντώνουν) το πόδι από το γόνατο έως τον αστράγαλο. Το αντιβράχιο και το χέρι είναι κοινές τοποθεσίες για την υπερβολική χρήση τραυματισμών σε αθλήματα που απαιτούν συγκράτηση, όπως η ενόργανη γυμναστική, το γκολφ και το τένις. Ο πόνος στην πλάτη μπορεί να υπάρχει στους αθλητές που συνηθίζουν να κάμπτουν και να εκτείνουν το κάτω μέρος της πλάτης, όπως ποδοσφαιριστές, γυμναστές και αθλητές πατινάζ. Οι αθλητές που συμμετέχουν σε πολλαπλά αθλήματα με έμφαση στο άνω μέρος του σώματος (κορμός) διατρέχουν πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο τραυματισμών από υπερβολική χρήση από όσους συμμετέχουν σε πολλαπλά αθλήματα που χρησιμοποιούν διάφορα-περισσότερα μέρη του σώματος.

–> Οι τραυματισμοί από υπερβολική χρήση μπορεί να προκύψουν από την επιθυμία του αθλητή να ανταγωνιστεί, την επιθυμία των γονέων να πετύχουν τα παιδιά τους και να ανέβουν σε επαγγελματικό επίπεδο.

–> Η επανάληψη είναι μέρος του ορισμού του συνδρόμου υπέρχρησης. Η ιδέα είναι ότι η υπερβολική βλάβη συνδέεται με επαναλαμβανόμενη πρόκληση χωρίς επαρκή χρόνο αποκατάστασης.

–> Οι κραδασμοί, ειδικά σε μεγάλες χρονικές περιόδους, έχουν αποδειχθεί ως παράγοντες αύξησης του κινδύνου πολλών τραυματισμών (π.χ. οσφυαλγία, τραυματισμός μεσοσπονδύλιου δίσκου, τραυματισμός του καρπού).

–> Όσο μεγαλύτερες είναι οι δυνάμεις που εμπλέκονται, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα εμφάνισης τραυματισμού κατά τη χρήση.

Δεδομένων των προβλημάτων που αυτοί οι τραυματισμοί μπορεί να προκαλέσουν σε εφήβους, οι γονείς θα πρέπει να θυμούνται να κατευθύνουν τα παιδιά τους σε υγιή επίπεδα άσκησης.

Αντιμετώπιση

Σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Ορθοπαιδικών Χειρουργών, όταν ο αθλητής εμφανίσει τα ακόλουθα συμπτώματα καλό είναι να επισκεφτεί έναν πάροχο υγειονομικής περίθαλψης:

• Αδυναμία συνέχισης του παιχνιδιού λόγω πόνου μετά από οξύ ή ξαφνικό τραυματισμό

• Μειωμένη ικανότητα αναπαραγωγής των κινήσεων, εξαιτίας του επίμονου πόνου μετά από προηγούμενο τραυματισμό

• Ορατή παραμόρφωση των χεριών ή ποδιών

• Σοβαρό πόνος από οξύ τραυματισμό που εμποδίζει τη χρήση του βραχίονα ή ποδιών

Η έγκαιρη θεραπεία μπορεί συχνά να αποτρέψει την επιδείνωση των ελαφρών τραυματισμών ή την πρόκληση μόνιμης βλάβης.

Η βασική θεραπεία για πολλούς απλούς τραυματισμούς περιλαμβάνει το ακρωνύμιο “RICE” – Rest, Ice, Compression και Elevation (Ξεκούραση, Παγοθεραπεία, Συμπίεση με επίδεση, Ανύψωση μέλους). Ανάλογα με τη σοβαρότητα της βλάβης, η θεραπεία μπορεί να κυμαίνεται από την απλή παρατήρηση με μικρές αλλαγές στις αθλητικές δραστηριότητες, έως τη σύσταση να διακοπεί η αθλητική δραστηριότητα. Ορισμένος συνδυασμός φαρμάκων, φυσικοθεραπείας, ασκήσεων ενδυνάμωσης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Εάν ο τραυματισμός είναι επαναλαμβανόμενος ή προκαλεί επίμονο πόνο, μπορεί να υπάρχει ένδειξη για χειρουργική επέμβαση.

Περίληψη φαρμακευτικής αγωγής

Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ, π.χ. Δικλοφαινάκη, μελοξικάμη, κετοπροφαίνη ετορικοξίμπη κτλ) αποτελούν τους βασικούς άξονες στη θεραπεία του συνδρόμου Υπέρχρησης-Κατάχρησης. Ωστόσο, έχει αποδειχθεί ότι η πραγματική φλεγμονή σπανίως αποτελεί συστατικό-μηχανισμό βλάβης. Κατά συνέπεια, η χρήση απλών αναλγητικών έχει γίνει πιο διαδεδομένη στη θεραπεία τέτοιων περιπτώσεων. Τα μυοχαλαρωτικά (ορφεναδρίνη), τα οπιούχα (κωδεΐνη), τα κορτικοστεροειδή (κλομπεταζόνη, δεξαμεθαζόνη, βηταμεθαζόνη κτλ), τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (αμιτριπτυλίνη, νορτριπτυλίνη, ιμιπραμίνη, χλωριμιπραμίνη, δοξεπίνη) και τα υπνωτικά φάρμακα κατέχουν ένα σημαντικό ρόλο στην προσαρμοσμένη θεραπεία ατόμων με Σύνδρομο Υπέρχρησης-Καταπόνησης.

Η ένεση κορτικοστεροειδών και τοπικών αναισθητικών στις εμπλεκόμενες δομές-περιοχές είναι συχνά χρήσιμη σε άτομα με σύνδρομο Υπέρχρησης-Καταπόνησης. Η ανακούφιση του πόνου επιτρέπει μια πιο αποτελεσματική συμμετοχή στη θεραπεία και μπορεί να συμβάλει στον περιορισμό της πιθανότητας εμφάνισης του συνδρόμου χρόνιου πόνου στον ασθενή. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ενέσεις πρέπει να εκτελούνται αφού αποτύχουν τα λιγότερο επεμβατικά μέτρα. Σπάνια, η άμεση ανακούφιση του πόνου μπορεί να είναι απαραίτητη για να επιτρέψει τη συμμετοχή σε αθλητικό γεγονός ή εκδήλωση τέχνης, και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της ενέσιμης θεραπείας.

Πρόγραμμα αποκατάστασης

Φυσικοθεραπεία

Η σχετική ανάπαυση, ιδιαίτερα η αποφυγή της δραστηριότητας, αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο της θεραπείας. Η χρήση της εμπλεκόμενης περιοχής, με τρόπους-κινήσεις που δεν παράγουν πόνο, συχνά βοηθά στη διατήρηση του εύρους της κίνησης. Η ολική-αποκλειστική ανάπαυση στο κρεβάτι ουσιαστικά δεν είναι κατάλληλη για αυτούς τους ασθενείς. Η συμμετοχή σε ένα προσεκτικά σχεδιασμένο πρόγραμμα φυσικής θεραπείας είναι σημαντική για τους ακόλουθους λόγους:

• Εκπαίδευση ασθενών

• Εποπτευόμενη χρήση του τραυματισμένου μέρους

• Κατάλληλη χρήση των μεθόδων (π.χ. διαδερματική ηλεκτρική διέγερση νεύρου, παρόμοιες ηλεκτρικές επεξεργασίες, υπέρηχοι /φωνοφόρηση, ιοντοφόρηση, θερμότητα/κρύο)

• Ανάπτυξη προγράμματος κατ’ οίκον άσκησης

Το πρόγραμμα φυσικοθεραπείας προσφέρει, επίσης, στον ασθενή την ευκαιρία να καταλάβει ότι η κίνηση δεν θα οδηγήσει στη συνεχιζόμενη βλάβη των ιστών, παρεμποδίζοντας έτσι τις σημαντικές «άρρωστες συμπεριφορές» ή την κινησιοφοβία.

Πώς να αποτρέψετε τυχόν τραυματισμούς λόγω υπερχρήσης:

Οι αθλητές θα πρέπει να παραμείνουν μακριά από τα προγράμματα υπερβολικής κατάρτισης που θα μπορούσαν να είναι επιβλαβή. Θα πρέπει να ακολουθούν τις κατευθυντήριες γραμμές που βοηθούν στην πρόληψη των τραυματισμών από υπερβολική χρήση, προωθώντας μια υγιή ισορροπία δραστηριοτήτων.

Προετοιμασία

• Οι αθλητές πρέπει να έχουν μια φυσική αξιολόγηση προετοιμασίας για να βεβαιωθούν ότι είναι έτοιμοι να ξεκινήσουν με ασφάλεια το άθλημα. Η φυσική αξιολόγηση προετοιμασίας θα πρέπει να ενσωματωθεί στην επίσκεψη του παιδιού-αθλητή στο ιατρείο. Εντούτοις, μπορεί να χρειαστεί να πραγματοποιηθεί σε ξεχωριστή επίσκεψη. Ο καλύτερος χρόνος για μια φυσική αξιολόγηση προετοιμασίας είναι τουλάχιστον 6 εβδομάδες πριν από την έναρξη της σεζόν για να επιτρέψει οποιαδήποτε επιπλέον αξιολόγηση ή αποκατάσταση.

• Οι αθλητές θα πρέπει να διατηρούν ένα καλό επίπεδο γυμναστικής κατά τη διάρκεια της σεζόν και εκτός εποχής. Η προπόνηση κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης θα πρέπει να επιτρέπει χρόνο για γενική και ειδική αθλητική προετοιμασία. Επίσης σημαντικές είναι οι σωστές ασκήσεις προθέρμανσης.

Παίξτε έξυπνα

• Οι αθλητές πρέπει να αποφεύγουν να ειδικεύονται σε ένα άθλημα πριν από την εφηβική ηλικία. Παιδικοί «σούπερ σταρ» συχνά τραυματίζονται ή «καίγονται» πριν από το πανεπιστήμιο. Τα παιδιά θα πρέπει να ενθαρρύνονται να δοκιμάσουν μια ποικιλία αθλημάτων.

• Η συμμετοχή σε ένα συγκεκριμένο άθλημα πρέπει να περιορίζεται σε 5 ημέρες την εβδομάδα.

• Οι αθλητές πρέπει να εγγραφούν σε μία ομάδα και ένα άθλημα ανά εποχή.

Ανάπαυση

• Οι αθλητές θα πρέπει να απέχουν τουλάχιστον 1 ημέρα ανά εβδομάδα από την οργανωμένη δραστηριότητα για να αναρρώσουν σωματικά και διανοητικά.

• Οι αθλητές θα πρέπει να απέχουν συνολικά 3 μήνες ετησίως από ένα συγκεκριμένο άθλημα (μπορεί να διαιρεθεί καθ ‘όλη τη διάρκεια του έτους σε προσαυξήσεις ενός μηνός). Ο αθλητής θα πρέπει ωστόσο, να παραμείνει ενεργός κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου (όπως χαλαρό τρέξιμο, ασκήσεις ισορροπίας, κολύμπι, ασκήσεις στο σπίτι-διατάσεις, κοιλιακούς, ραχιαίους)

Εκπαίδευση

• Οι αυξήσεις του εβδομαδιαίου χρόνου εκπαίδευσης, των διανυθέντων χιλιομέτρων ή των επαναλήψεων δεν πρέπει να υπερβαίνουν το 10% την εβδομάδα. Για παράδειγμα, εάν τρέξατε 10 μίλια αυτή την εβδομάδα, αυξήστε τα 11 μίλια την επόμενη εβδομάδα.

• Cross-train. Οι αθλητές θα πρέπει να διαφοροποιούν τις ασκήσεις αντοχής τους ώστε να περιλαμβάνουν πολλαπλές διαφορετικές δραστηριότητες, όπως κολύμβηση, ποδηλασία ή ελλειπτικούς εκπαιδευτές.

Το σύνδρομο υπέρχρησης στους αθλητές προκαλείται συνήθως από ακατάλληλο εξοπλισμό (π.χ. σε ποδηλασία), υπερβολική προπόνηση (π.χ. το τρίαθλο, ο μαραθώνιος κλπ.) ή τεχνικές ατέλειες. Εξειδικευμένα-κατάλληλα διαμορφωμένα ποδήλατα είναι πλέον διαθέσιμα, η αθλητική ψυχολογία συμβάλλει στην καταπολέμηση της υπερβολικής προπόνησης, ενώ επίσης η αθλητική καθοδήγηση είναι συχνά ανεκτίμητη. Οι προπονητές, οι αθλητές και οι γιατροί πρέπει να συνεργαστούν για να διορθώσουν αυτά τα προβλήματα και να διατηρήσουν ένα υγιές μυοσκελετικό σύστημα.

Συμεών Ναούμ
Στρατιωτικός Ιατρός
Μέλος Συλλόγου Νέων Ιατρών